Βιβλιοθήκη Μονής Σινά: ξενάγηση σε μία από τις πιο σημαντικές βιβλιοθήκες του κόσμου

Τέλη Φλεβάρη έχεις ξεκινήσει από το Κάιρο για ν’ ανέβεις στο Σινά. Μετά από πολύωρο ταξίδι, κατεβαίνοντας νότια τη δυτική πλευρά της ομώνυμης χερσονήσου και έχοντας στα αριστερά σου απέραντους αμμόλοφους, φτάνεις στη διασταύρωση αριστερά για την όαση της Φαράν και το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνας. Αρχίζεις μετά κι ανεβαίνεις ανάμεσα στα άδενδρα, πυρόχρωμα φαράγγια, ανάμεσα σε ρέματα που έχουν δημιουργήσει οι σπάνιοι αλλά επικίνδυνοι χείμαρροι, όταν θυμάται ο ουρανός να ρίξει βροχή. Όλη αυτή την ώρα έρχονται στο μυαλό σου σκέψεις και εικόνες από τα διαβάσματά σου για το Άγιο και Θεοβάδιστο Όρος Σινά. Από τα πρώτα μαθητικά διαβάσματα της Ιερής Ιστορίας μέχρι τις χολιγουντιανές εικόνες για την Έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο, τον Μωυσή και τις Δέκα Εντολές, τη Φλεγόμενη και μη Καιόμενη Βάτο, και ακόμη για την Αγία και πάνσοφη Αικατερίνα, που μετά το μαρτύριό της στην Αλεξάνδρεια βρέθηκε το σκήνωμά της πάνω σε μία από τις δύο κορυφές των βουνών που στεφανώνουν το μοναστήρι της.

Έχεις φτάσει πια λίγες δεκάδες μέτρα μπροστά από το θεόρατο καστρομονάστηρο και περπατάς φορτωμένος με όλες αυτές τις σκέψεις προς τη χαμηλή και στενή πύλη, τη μοναδική είσοδο του μοναστηριού. Κάποια στιγμή γυρίζεις το βλέμμα σου στ’ αριστερά, εκεί κάτω από τη μάντρα του κήπου, και βλέπεις να ξεπροβάλλουν δύο μυγδαλιές ολάνθιστες, κατάλευκες, χαριτωμένες δέσποινες της ερήμου. Δεν μπορείς να αποφύγεις να σου έρθουν στο μυαλό όσα έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης στο ταξιδιωτικό του βιβλίο και ό,τι είχε σημειώσει στο βιβλίο επισκεπτών για τις μυγδαλιές του Σινά, όταν επισκέφτηκε τη μονή τον Φεβρουάριο του 1927.

Γράφει: Ἔπειτα ἀπὸ τριήμερη πορεία στὴν φοβερὴ ἔρημο, εὐτὺς ὡς ἀντίκρυσα τὶς μοναστηριακὲς ἀνθισμένες μυγδαλιές, ἡ καρδιά μου ἐσκίρτησε. Ἐδῶ, διαλογίστηκα, ὑπάρχει μιὰ ἀνώτερη ἀνθρώπινη συνείδηση, ἐδῶ νικᾶ ἡ ἀρετὴ τοῦ ἀνθρώπου τὴν ἔρημο. Κι ὕστερα, ἀναπνέοντας τὸν ὑψηλὸν ἀέρα ἀπάνω στὰ ἱερὰ τείχη τῆς Μονῆς, ἔνοιωσα τοῦτο: Τὸ ἀκρότατο, τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο φυλάκιο τῆς ἑλληνικῆς παρατάξεως εἶναι ἡ Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Σινᾶ, ὄχι μόνο γιατὶ ὑψώθη πάντα φρούριο τῆς Ἑλληνικῆς καὶ τῆς Χριστιανικῆς Ἰδέας, ἀλλὰ πρὸ πάντων γιατί, μέσα στὴν ἔρημο, ἐπὶ 14 αἰῶνες, ἀπὸ τὰ τείχη τοῦτα, ὁ Σιναΐτης – Ἀκρίτας μάχεται καὶ νικᾶ, μὲ τὴν πίστη, μὲ τὴν ἐπιμονή, μὲ τὴν ἀγάπη, τὶς σκοτεινὲς φυσικὲς καὶ ἀνθρώπινες δυνάμεις ποὺ θέλουν νὰ πνίξουν τὴν ψυχὴ – τὴν καιομένην καὶ οὒ κατακαιομένην – τοῦ μαχόμενου ἀνθρώπου. Ἐμπιστοσύνη στὴν ἀξία τῆς πίστεως, τῆς ἐπιμονῆς καὶ τῆς ἀγάπης – ἰδοὺ τὸ ἀνώτατο μάθημα ποὺ μοῦ ἔδωκε τὸ Φρούριο τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης. Ὄρος Σινᾶ, 15-26 /ΙΙ/27 Ν. Καζαντζάκης

Πράγματι σκιρτάει η καρδιά αντικρίζοντας το πανύψηλο τείχος με τους γρανιτένιους ογκόλιθους λαξευμένους από τη γύρω περιοχή. Ακουμπάς το χέρι σου πάνω τους και αφουγκράζεσαι χιλιάδες φωνές και προσευχές ασκητών που επέλεξαν τη φιλτάτη σ’ αυτούς ερημία, όπου ο βίος τους ήταν, όπως λέγει ο ιστορικός της εποχής του Ιουστινιανού Προκόπιος στο έργο του «Περί κτισμάτων», ηκριβωμένη τις μελέτη θανάτου. Και γι’ αυτόν τον λόγο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός θέλησε να διασφαλίσει τους μοναχούς, ώστε να διαβιούν χωρίς κίνδυνο από τις επιθέσεις των γύρω βάρβαρων φυλών, αλλά και να επιβεβαιώσει τη βασιλική του εξουσία στην ακριτική αυτή περιοχή της επικράτειας του Βυζαντίου. Λέει ο Προκόπιος (παραθέτω σε μετάφραση): Οικοδόμησε εκκλησία, την οποία αφιέρωσε στη Θεοτόκο. Και την έχτισε όχι στην κορυφή του βουνού, αλλά πιο χαμηλά. Καταλάβαινε ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο για άνθρωπο να διανυκτερεύει στη βουνοκορφή, γιατί συνέχεια ακούγονταν εκεί όλη τη νύχτα θόρυβοι και άλλοι παράξενοι κι αλλόκοτοι ήχοι που κατατρόμαζαν τους ανθρώπους. Και ακόμη έχτισε και δυνατό φρούριο, όπου εγκατέστησε ισχυρή φρουρά στρατιωτών. Βρισκόμαστε στην περίοδο της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιουστινιανού ανάμεσα στα χρόνια 548 και 565.

Περνώντας την Πύλη

Σκύβεις το κεφάλι και περνάς την πύλη του μοναστηριού και βρίσκεσαι μέσα σε έναν άλλο κόσμο. Έχεις διαβάσει για τις περίφημες εγκαυστικές εικόνες, έχεις σταθεί ώρα πολλή απέναντι στη γλυκύτατη μορφή του Ιησού όπως παρουσιάζεται στη μοναδικής τέχνης εικόνα του στο μουσείο της μονής, και μαζί ο προφήτης Μωυσής, όχι ως γέρος και πρεσβύτης, αλλά ως νέος, σφριγηλός με πείσμα, φόβο και θέληση, να λύνει τα πέδιλά του για να σταθεί δίπλα στη φλεγόμενη βάτο. Στο μουσείο της μονής έχεις την ευκαιρία να θαυμάσεις ιερά σκεύη, χρυσοκέντητα άμφια, πανάρχαια χειρόγραφα γραμμένα σε περγαμηνή ή χαρτί και σε γλώσσες διάφορες. Ένας πραγματικός θησαυρός, που αποτελεί την υλική υπόσταση της πνευματικής ζωής αιώνων της μονής.

Ο πιο σπουδαίος θησαυρός

Κατεβαίνεις από το επίπεδο της πύλης αρκετά σκαλιά και βρίσκεσαι μπροστά στην τεράστια ξύλινη βαριά θύρα με τον σκαλιστό ζωόμορφο και φυτόμορφο διάκοσμο της εποχής του Ιουστινιανού. Περνάς τον πρόναο και βρίσκεσαι στον κυρίως τρίκλιτο ναό, όπου πλημμυρίζει η ψυχή σου από θεία κατάνυξη. Ακριβώς πάνω από το χρυσοποίκιλτο τέμπλο και το εικονοστάσι, ένας τεράστιος Εσταυρωμένος σού προκαλεί το δέος και σε κάνει να αισθανθείς τη μικρότητά σου απέναντι στη μεγαλοσύνη και την ιερότητα του χώρου. Πίσω, στην κόγχη του Ιερού Βήματος, πάνω σε ημισφαίριο δεσπόζει το μεγαλόπρεπο μωσαϊκό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος μέσα σε γαλάζια δόξα και στο χρυσό πεδίο δεξιά και αριστερά ο Μωυσής και ο προφήτης Ηλίας, ενώ κάτω στα πόδια τους τρομαγμένοι στο έδαφος κείτονται οι τρεις αγαπητοί μαθητές, Πέτρος, Ιάκωβος και Ιωάννης.

Ανθρώπινα ίχνη

Κάθε βήμα μέσα στον ναό και κάθε βλέμμα μέσα και έξω έχει να σου πει πάμπολλες ιστορίες. Ιστορίες για μοναχούς ασκητές και ερημίτες, πάσης εθνότητας, εγγράμματους και αγράμματους, ιερωμένους λογίους και ιερούς συγγραφείς, άλλους μόνιμους και άλλους προσωρινά εγκατεστημένους, που άφησαν τα ίχνη τους είτε με ένα χάραγμα στους τοίχους, είτε με κάποια σημείωση στα περιθώρια χειρόγραφων βιβλίων, είτε και με κάποια απλή κατασκευή, όπως αυτή η κατάλευκη μαρμάρινη κρήνη απέναντι από την είσοδο, προσφορά του λόγιου και πολυγραφότατου Οικουμενικού Πατριάρχη Καλλίνικου Γ ́ από τη Ζαγορά του Πηλίου, όταν διωκόμενος κατήντησε εξόριστος στη μονή, όπου έμεινε για τέσσερα χρόνια (1757-1761). Εκεί ακριβώς, λίγα βήματα πιο πέρα, ήταν που όταν γκρεμίστηκε ένα ερειπωμένο κελί, βρέθηκε μόλις το 1975 πλήθος παλαιών χειρογράφων πάσης φύσεως και γλώσσας, που είχαν σωρευθεί εκεί κάποιους αιώνες πριν και είχαν ξεχαστεί, και σήμερα αποτελούν πολυτιμότατο παλαιογραφικό και φιλολογικό υλικό για μελέτη.

Η περίφημη βιβλιοθήκη

Ανεβαίνουμε αρκετά σκαλιά στη βορινή πλευρά της μονής και στο τέλος βρισκόμαστε στην πτέρυγα της βιβλιοθήκης, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει πλήρως ανακαινιστεί και λειτουργεί με τα πλέον σύγχρονα συστήματα διαχείρισης και φύλαξης. Εδώ φυλάσσονται πολυτιμότατα και μοναδικά χειρόγραφα, που φτάνουν περίπου τις 5.000: ελληνικά, αραβικά, λατινικά, κοπτικά, αιθιοπικά, συριακά, γεωργιανά, αρμενικά, σλαβονικά, γλαγολιτικά. Κάθε ένα από αυτά έχει τη μοναδικότητά του και την ειδική σημασία του από πλευράς υλικού κατασκευής (περγαμηνή ή χαρτί πολλών ποικιλιών), περιεχομένου παντός φάσματος από την κλασική και θρησκευτική φιλολογία, τις ιστορικές συγγραφές, τη φιλοσοφία και την εκκλησιαστική μουσική μέχρι την ιατρική και τα μαθηματικά.

Προεξάρχουν ανάμεσα σε αυτά μερικά φύλλα από τον περίφημο Σιναϊτικό Κώδικα της Αγίας Γραφής (Παλαιάς και Καινής Διαθήκης), του οποίου το κυρίως σώμα σήμερα βρίσκεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Είναι κατασκευασμένος από λεπτότατη λευκή περγαμηνή, σχεδόν τετράγωνου σχήματος (36 x 33 εκ.). Η γραφή του είναι κεφαλαιογράμματη και το κείμενο σε κάθε σελίδα είναι τετράστηλο. Χρονολογείται στα μέσα του τέταρτου αιώνα.

O φιλόλογος-παλαιογράφος, μελετητής των χειρογράφων της μονής Αγαμέμνων Τσελίκας.

Ο βιβλιοθηκάριος της μονής, ιερομόναχος πατέρας Ιουστίνος

Το δεύτερο σπουδαίο χειρόγραφο είναι ο κώδικας με το σχολιασμένο κείμενο του βιβλίου του Ιώβ από την Παλαιά Διαθήκη. Και αυτός είναι κατασκευασμένος από πολυτελή λευκή περγαμηνή, έχει 246 φύλλα, η γραφή του είναι κομψότατη, καλλιγραφική και περιλαμβάνει μεγάλο αρθμό μικρογραφιών με ιδιαίτερα ρεαλιστικές παραστάσεις από τη ζωή του Ιώβ.

Τεχνολογία που διαβάζει το παρελθόν

Την περασμένη εξαετία συντελέστηκε ένα σπουδαίο έργο στη βιβλιοθήκη της μονής: η ανάγνωση παλίμψηστων χειρογράφων, δηλαδή περγαμηνών χειρογράφων που είχαν κατασκευαστεί σε πολύ παλαιούς χρόνους και στα οποία η παλαιά γραφή απαλείφθηκε με διάφορους τρόπους, αφήνοντας πάντα κάποια ίχνη. Επάνω σ’ αυτά γράφτηκαν σε νεότερη εποχή άλλα κείμενα, πολλές φορές εντελώς διαφορετικά από τα παλαιότερα. Σε αυτά τα φύλλα, μέσω της εφαρμογής της πολυφασματικής ψηφιακής απεικόνισης, κατορθώθηκε να διαβαστούν τα παλαιότερα κείμενα, με αποτέλεσμα να ανακαλυφθούν είτε άγνωστα κείμενα διαφορετικών γλωσσών είτε και γνωστών μεν, αλλά πολύ παλαιότερης εκδοχής από αυτήν που σήμερα γνωρίζουμε, δίνοντας μια άλλη διάσταση στην ιστορία της παράδοσης των κειμένων. Η εργασία αυτή έγινε από ομάδα επιστημόνων φιλολόγων και τεχνικών της ψηφιακής φωτογραφίας, με συντονισμό του προγράμματος EMEL (Early Manuscripts Electronic Library).

Η επίσκεψη στη μονή δεν τελειώνει με την έξοδο από τη βιβλιοθήκη ή το μουσείο ή τον ναό. Παίρνεις το στενό δρομάκι ανάμεσα σε δύο ψηλούς τοίχους που οδηγεί στη στενή έξοδο και τα αυτιά σου βουίζουν από τον αέρα που φυσάει πάνω από τα βουνά. Οι κορυφές της Αγίας Αικατερίνας, η Αγία Κορυφή του Δεκαλόγου ή του Μωυσέως, του Γκέμπελ Μούσα, όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι, όπως και το κάθισμα του Αγίου Γαλακτίωνος και Επιστήμης σκεπάζονται με χρυσόχρωμα. Κι όταν ο ήλιος γέρνει προς τη δύση, τότε τα πυρόχρωμα βράχια φαίνονται σαν να φλογίζονται. Έχει νυχτώσει. Τα νυχτοπούλια κάπου ακούγονται από μακριά μέσα από τις φωλιές τους στα κοιλώματα των βράχων και σπάνε την απόλυτη ησυχία της κοιλάδας.

Πόσες προσευχές γίνονται κείνη την ώρα! Πόσες εκμυστηρεύσεις καρδιάς και ψυχής ακούει η νύχτα της ερήμου! Ο Θεός που πάτησε εκείνα τα βουνά, Αυτός μόνο το γνωρίζει. Και μη ρωτάτε ποιανού Θεός είναι, γιατί Αυτός είναι του καθενός και όλων μαζί.